نقش نخبگان و مراکز دانشگاهی در کاهش یا افزایش جرائم و ناهنجاریهای اجتماعی  

جواد مسعودی

مقدمه:

شنیده‌ها، گفته‌ها، آمارها و بالاخره خبرهای رسمی و غیررسمی از وضعیت رو به افزایش آسیب‌های اجتماعی سراسر کشور، تعجب‌انگیز و گاهی دلهره‌آور است. اوضاع و احوالی که به گفته بسیاری از مسئولین و شهروندانمان‌ حلقه را هر روز بر آنها تنگ‌تر می‌کند. دزدی، خشونت، تجاوز، آدم‌‏ربایی، طلاق، ارتشا، اعتیاد، همسرکشی، قتل و خودکشی و... همه از مشکلات اساسی جامعه امروز ماست که جامعه‌‏شناسان از آن به عنوان آسیب‌‏ها و بیماری‌‏های اجتماعی یاد می‌‏کنند و پیشگیری از بروز آن را بهتر از درمان می‌‏دانند؛ زیرا معتقدند پیشگیری از بروز و گسترش آسیب‌‏های اجتماعی بسیار آسان‌‏تر و کم‌هزینه‌تر از درمان آن است. اما از سوی دیگر بسیاری از شهروندان بر این باورند که افزایش مشکلاتی از این دست و همچنین تبدیل شدن کودکان و نوجوانان به آسیب‌‌دیدگان جدی اجتماعی و ظهور مشکلات اقتصادی، از دیگر آثار افزایش آسیب‌‏های اجتماعی هستند. در این خصوص نقش نخبگان و سازمانهای تربیت کننده آنها در کاهش و پیشگیری جرائم بسیار پر اهمیت بوده که باید در راه رشد و تقویت چنین افراد و سازمانهایی بیش از پیش اهتمام ورزید. جهت توضیح بیشتر در این خصوص باید نقش هر یک را به تفکیک بررسی نمود.

1- نقش نخبگان در کاهش جرائم و ناهنجاریهای اجتماعی:

نخبگان جامعه که طیف وسیعی از اندیشمندان و هنرمندان همچون اساتید دانشگاه، علماء دین، مراجع تقلید، موسیقیدانان، خبرنگاران، امرای نظامی و ... جامعه را تشکیل می دهند در کاهش یا افزایش جرائم نقش به سزایی دارند. به عبارتی دیگر نخبگان به کسانی اطلاق می گردد که دارای خصوصیاتی استثنایی و منحصر به فرد بوده و یا دارای استعداد و قابلیت های عالی در زمینه کار خود و یا در بعضی فعالیت ها باشند. در واقع نوع جهت گیری نخبگان می تواند عامه مردم و یا شاگردان آنها را در دنیا به سعادت و یا شقاوت برساند، چرا که اینگونه نخبگان در واقع گروههای مرجعی هستند که مردم در شکل دهی و ارزیابی رفتار خود، معیارهای ارائه شده توسط آنها را، ملاک قرار می دهند. هرچه که علم در جامعه گسترش یابد، به تبع آن از میزان جرم و جنایت در آن جامعه کاسته می شود و این امر همواره بر دوش نخبگان مذکور بوده است. افزایش دانش اجتماعی، سیاسی، دینی و ... از یکسو همراه با فرهنگ سازی و گسترش آنها در جوارح جامعه و همپوشانی این دو با هم نقش نخبگان در تربیت اجتماعی افراد در اجتماع را برجسته می کند. از سوی دیگر جایگاه و نقش خبرنگاران در جهت فرهنگ سازی و ارتقاء آگاهی مردم بسیار ارزشمند و تأثیر گذار است. از سوی دیگر چنانچه اهداف و دیدگاههای گروهها و نخبگان مرجع در جامعه با واقعیتهای موجود داخلی و بین المللی مطابقت نداشته باشد، زمینه بروز جرائم، فساد و ناهنجاریهای اجتماعی در ابعاد گونان فراهم خواهد شد.        
گروه مرجع می تواند، هماهنگ با ارزش ها و هنجارهای جامعه اسلامی یا دارای نظرات و ارزش های دیگری بوده باشد. هرگاه نخبگان جامعه یا گروههای مرجع، مرتکب رفتار ناهنجاری شوند، یا ایده و گرایش نامطلوبی را ارائه دهند، در این صورت از دو حال بیرون نخواهند بود:    
 الف) از منزلت رفیع و مرجعیت اجتماعی ساقط می شوند، در نتیجه از جهت اجتماعی چندان آسیب زا نخواهند بود.   
ب) منزلت و پایگاه اجتماعی خود را همچنان دارا هستند، در این صورت، ایده، احساس و رفتار آنها به جامعه سرایت می کند و خیلی زود به عنوان الگو و مد، در رفتار و اندیشه برخی افراد جامعه راه می یابند.

هر جامعه ای علاوه بر الگوهای ذهنی و نظری رفتار که همان هنجارها و دستورالعمل ها هستند، نیازمند الگوی عینی است. این الگوها باعث تثبیت ارزش ها می شوند. نخبگان و گروههای مرجع، نقش الگوهای عینی را ایفا می کنند. در این خصوص قرآن کریم به این نیاز اجتماعی انسان نیز توجه نموده و به همین جهت رسول خدا (ص) را به عنوان الگوی نیکو معرفی می نماید.         
علما و اندیشمندان دینی در جامعه اسلامی نیز از جایگاه و نقش ویژه ای برخوردار می باشند. آنها معمولاً برای بسیاری از افراد و گروهها به عنوان گروه مرجع محسوب می شوند. نقش آنها ابلاغ، انذار، توضیح و تبیین پیام وحی است. هر گاه برخی از این گروه به وظایف و نقش های خویش عمل نکنند یا خود گرفتار انحراف و کجروی شوند، تأثیر چشمگیری در کجروی افراد، خواهند داشت. وقتی نخبگان جامعه به مسئولیت خویش عمل نکنند یا خلاف آن را مرتکب شوند، عینیت اجتماعی ارزشها و هنجارهای جامعه اسلامی در معرض آسیب قرار می گیرد. چه بسا افرادی که با توجه به رفتار برخی از نخبگان ایدئولوژیک، به سوی انحراف تشویق می شوند یا دست کم رغبتی به ارزش ها و هنجارهای جامعه اسلامی از خود نشان نمی دهند.

2- نقش مراکز آموزشی در کاهش جرائم و ناهنجاریهای اجتماعی:

سازمانها و مراکز آموزشی از جمله دانشگاهها مدارس عالی در جذب جوانان به تحصیل و در نتیجه ساماندهی اوقات آزاد آنها در راه کسب علم و دانش، از اهمیت بسیاری برخورداند. در عصر حاضر ازدیاد جمعیت (به دلیل عدم توان مالی اکثر دولتها در پوشش زندگی مطلوب برای افراد جامعه) یکی از چالشهای بحث برانگیز اندیشمندان در جهت توسعه اجتماعی – فرهنگی و سیاسی - اقتصادی مطلوب جوامع بوده و می باشد. در واقع اکثر دولتهای موجود در جهان خصوصاً جوامع کمتر توسعه یافته و یا در حال توسعه به دلایل مختلف از جمله مورد ذکر شده بالا، در رسیدگی کامل و مطلوب به بسیاری از مولفه های توسعه جامعه خود، خصوصاً تخصیص بودجه لازم برای آموزش و پژوهش و ایجاد اشتغال که فقدان هر دو مورد به نوعی در افزایش جرم و ناهنجاریهای جامعه نقش دارند، یا ناتوانند و یا قدرت مدیریت آن را ندارند. با این اوصاف دانشگاهها و مراکز آموزش عالی در تربیت و تلطیف روحانی جوانانی که روح سرکش و ماجراجوی آنها زبانزد خاص و عام است، نقش عالیه ای داشته و با افزایش دانش آنها مبادرت به تولید دانشمندانی می کند که در صورت رها شدن در جامعه ای که بیکاری در آن موج می زند، مستعد انجام جرم و بزهکاری خواهند بود. در این بین نقش دانشگاه آزاد اسلامی که در تربیت نخبگان پشت سد کنکور دانشگاههای دولتی فعالیتهای بسیاری داشته است، در کاهش ناهنجاریهای اجتماعی نیز نقش موثری داشته و توسعه و گسترش آن ثمرات و نتایج درخشانی برای نظام جمهوری اسلامی ایران داشته است.