خدمت رسانی مدیران شیعه در دستگاه عدل علی (ع)

استفاده با ذکر منبع بلامانع است

جواد مسعودی

آسمان همچون من و تو خون می گریید، انگار به فرق آسمان هم تیغ زده بودند. آخر چرا علی؟ او که با رفتنش همه بچه های کوفه را یتیم کرد و نیازمندان را چشم انتظار خود برای اهدای سبدی آذوقه نمود. مگر بر این عبد صالح خدا چه گذشته بود از دست این کوفیان که ضربت شمشیر ملعون تاریخ، ملجم را بر ماندن در بین آنها ترجیح داد و با گواه از خدای خود آن را رستگاری برای خود دانست؟ ای آسمان خون گریه کن بر فراق امامی که بر فرزندان خود مکلف می کند مراعات قاتلش را.

در فراق این عزیز محمد (ص) که در خانه خدا متولد و در آنجا هم به شهادت رسید چه می توان گفت و چه می توان سرود جز اینکه در زندگی خود به سیره او تمسک کنیم شاید، شاید که رستگار شویم.

وقتی خصوصیات خادمان مردم را در کلام امیرالمؤمنین (ع) بررسی می کنیم، آنگاه تشخیص مسؤلین و مدیران کاری از غیر کاری را به سادگی خواهد بود. امیرالمؤمنین ع در خطبه ها، حکمتها و مخصوصاً در نامه های خود نسبت به مسؤولین و لزوم خدمت رسانی آنها به مردم صحبت های زیادی دارد. ایشان در جایی به مسئولین می فرمایند: «بدان که راه رسیدن به نیک نامی خدمت به مردم است. وقتی مردم ببینند تو خالص به مردم خدمت می کنی، ولو دینت هم با مردم فرق داشته باشد، مردم دوستت خواهند داشت».

 همه ما ادیسون و گراهامبل و لویی پاستور را دوست داریم. با اینکه اینان نه در دین و نه در ملیت با ما قرابتی ندارند؛ ولی ما همه آنها را دوست داریم. چرا ؟ چون به ما و به بشریت خدمت کرده اند. خدمت به مردم راه نیک نامیست و این همان فرمایش صدرالذکر مولای ما علی (ع) است.

سه گروه خدمت کنندگان به بشریت:

کسانی که در دنیا به مردم خدمت می کنند سه دسته هستند : 1 ـ کسانیکه خدمت می کنند ولی از مردم نیز اجر کار خود را می گیرند. اینها روز قیامت در نزد خداوند هم مأجورند. به این معنا که به مردم خدمت کرده، جواب خود را از خلق خدا گرفته، اما یک مزدی هم از خداوند می گیرند . 2 ـ کسانیکه خدمت می کنند و از مردم هم اجرتی نمی گیرند. اینها در روز قیامت به دو اجر مأجورند: اول اجر خدمت، دوم اجر جواب نگرفتن از مردم. در اینجا خداوند به جای مردم اجر آنها را می دهد. 3- کسانیکه به مردم خدمت می کنند و نه تنها اجر و جوابی از ایشان دریافت نمی کنند، بلکه فحش و ناسزا هم می شنوند. اینها در روز قیامت به سه اجر مأجورند: اول اجر خدمت کردن، دوم اجر جواب نگرفتن از مردم، سوم اجر تحمل بر فحش مردم.

توجه مسئولین ما به گفته ها و کلام و سیره عملی ائمه معصومین علیهما السلام در نحوه خدمت گزاری به مردم و احقاق حق آنها؛ می تواند آنها را به توازن در کلام و عمل رسانده و با برقراری شبه عدالتی از امیر مومنان (ع) دین خود را به اسلام و به مردم ادا نمایند. امام علی (ع) چه در دوران سکوت و رنج خود و چه در دوران خلافت بر مسلمین همواره دغدغه مردم را حس کرده و لزوم رسیدگی به نیازهای آنان را همواره به اطرافیان از جمله فرمانداران خود گوشزد می نمود. ایشان در تمام نامه‌های ارسالی به فرمانداران و استانداران خود، آنها را نسبت به حقوق اجتماعی مردم و بازپس گرفتن حق محرومان از ستمکاران سفارش می‌کردندو از نظر اخلاق اجتماعی، مسئولان نظام را به مردم‌داری، ابراز محبت و لطف نسبت به رعیت و مردم‌  ترغیب می کردند. توجه به این مهم را ما می توانیم از نامه معروف ایشان به مالک اشتر ببینیم. امام در این نامه به مالک نوشتند: «مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده و با همه دوست و مهربان باش. مبادا هرگز همچون حیوان شکاری باشی که خوردن آنان (مردم) را غنیمت دانی؛ زیرا مردم دو دسته‌اند، دسته‌ای برادر دینی تو و دسته دیگر همانند تو یکسان در آفرینش می‌باشند. اگر گناهی از آنان سر می‌زند یا علت‌هایی بر آنان عارض می‌شود، یا خواسته و ناخواسته اشتباهی مرتکب‌ می‌گردند، آنان را ببخشای بر آنان آسان گیر، آن گونه که دوست داری خدا تو را ببخشاید و بر تو آسان گیرد.

امروزه در کشور اسلامی ما بسیاری از مردم دارای مشکلات فراوانی هستند که با مراجعه به دولتمردان و ادارات مربوط به آن،گرفتاریهای آنان برطرف‌ خواهد شد؛ زیرا مراکز اداری و دولتی پناهگاه مردم و ملجأ امت اسلامی برای رفع نیازها و دردمندی آنهاست. مردم در نظام اسلامی طوری دیگر انتظار و توقع از مسئولین خود دارند. فرق یک مدیر اسلامی که خود را متمسک به روحیات، خلقیات و ادامه دهنده طریق مکتب مولای شیعیان می داند با مدیری غیر مسلمان، اروپایی یا آمریکایی که مفتخر به داشتن گوهرها و چراغ راه آینده ای چون ائمه معصومین شیعیان هم نیستند، در چیست؟ بگذارید جواب این مورد را از کلام مولای متقیان امام علی(ع) بشنویم. ایشان در قسمتی دیگر از فرمایشات گهربار خود به مدیران خود می‌فرمایند: بخشی از وقت خود را به کسانی اختصاص ده که به تو نیاز دارند، تا شخصا به امور آنان رسیدگی نمایی. در مجلس عمومی با آنان‌ بنشین و در برابر خدایی که تو را آفریده فروتن باش. سربازان و یاران و نگهبانان خود را از سر راه مردم دور کن تا سخنگوی آنان بدون‌ اضطراب در سخن گفتن با تو گفتگو کند.

بنابراین، احقاق حقوق مردم و رعایت عدل و انصاف درباره آنان از هم اموری است که همه مسئولین و صاحب منصبان سیاسی، اداری و قضایی بدان مکلف شده اند و در ازای عدم انجام این تکلیف در پیشگاه الهی مواخذه خواهند شد و با توجه به مسئولیت‌ سنگین قضاوت و حاکمان دستگاه قضایی که ملزم به اجرای حدود الهی و استقرار عدالت میان متخاصمین هستند، اهتمام به این‌ وظیفه دو چندان خواهد بود.

خصوصیات و معیارهای مدیران از دیدگاه امام اول شیعیان که در نهج البلاغه بیان کرده اند را می توان به سه دسته تقسیم کرد:

الف) معیارهای تخصصی:

این دسته از معیارها، برای انجام موفقیت آمیز شغل لازم است. این معیارها معمولاً بین مدیریت اسلامی و مدیریت غربی مشترک است. معیارهایی نظیر تحصیلات، تجربه، سابقه

ب) معیارهای ارزشی:

این دسته از معیارها شامل مجموعه ای از رفتارهای قابل قبول جوامع انسانی می باشد که در اکثر جوامع ممکن است قابل قبول باشد و به نام ارزش های جهانی نیز شناخته می شوند. مانند رعایت حقوق دیگران، گشاده رویی و ....

ج) معیارهای مکتبی:

معیارهای مکتبی ریشه در مکتب اسلام و مدیریت اسلامی دارد. جایگاه و مفهوم انسان در دو مکتب الهی و مادی، معیارها و ملاک های انتخاب افراد در مناصب و مدیریت ها را نیز شکل می دهد.

بنابراین باتوجه به معیارهای سه گانه فوق که امیر مومنان بدان اشاره نموده است؛ مدیران و صاحب منصبان نظام اسلامی در صورتیکه مثلث معیارهای تخصص، ارزشی و مکتبی را شامل باشد هم به خدا و هم خلق خدا نزدیک شده و هر دو را از خود راضی نگه می دارد.

سعه صدر نیز یکی از ویژگی های مهم مسئولان و مدیران نظامهای اسلامی باید باشد. کسی دارای سعه صدر است که از گشادگی روح و همتی عالی و اندیشه ای بلند برخوردار باشد. سعهٔ صدر موجب دوراندیشی و واقع نگری مسئولان و مدیران می شود و اگر دولتمردان فاقد این خصلت باشند از عهدهٔ بسیاری از مشکلات و نارسایی ها برنخواهند آمد. یک مدیر اسلامی باید بداند که در مصدر امور با فراز و نشیب های گوناگونی مواجه بوده و برای دستیابی به اهداف تشکیلات، سختی های فراوان در پیش دارد و اگر حوصله، بردباری و بلندهمتی را سلاح خود نسازد در اثر فشارهای جانبی و پیشامدهای آتیه کاری روحیه و تسلط خود بر رفتارش را از دست خواهد داد. روی دیگر این سکه کظم الغیظ بودن مدیران است. کسانی که دارای مقام و منصب هستند هر لحظه ممکنست که نیروی خشمشان طغیان کند و آنان را از حالت طبیعی و اعتدال خارج نماید و با کارکنان با حالت خشم و غضب برخورد کنند و پیش آمدهای ناگواری رخ دهد که هم برای فرد و هم برای سازمان و جامعه مضر باشد. لذا لازمست که صاحبان مقام و منصب و مدیران دارای قدرت تسلط بر خشم و کظم غیظ باشند. مجدداً به کلام مولا امیرالمؤمنین(ع) می رسیم. ایشان در نامه ای به مالک اشتر فرموده اند: «آن کس را فرمانده لشگریان نما که از همه در علم و بردباری بالاتر باشد و از کسانی باشد که خشم او را فرا نگیرد و به زودی از جای خود بدر نرود».

در آخر به گوشه ای دیگر از سیره عملی و نظزی امیر مومنان علی (ع) اشاره می کنیم. هر چند اگر بخواهیم به تمام جزئیات پندها و نصایح عملی این امام همام در ارئه طریق به مسئولین بپردازیم خیلی بیش از این باید به نشر افکار و اندیشه های گهربار امام پرداخت و ادای همه آنها در توان و حوصله این حقیر و نه در اندازه این چند خط و صفحه می گتجد. اینها فقط قطره ای از اقیانوس بیکران گفتار و حکمت نظری امام علی (ع) می باشد که در آن فرمانداران، استانداران و مدیران و مسئولان خود را به توجه دقیق به نوع رفتار خود با مردم دعوت نموده است. مدیران ما نیز با تمسک به روحیه امام اول شیعیان که این روزها در سوگ شهادت وی به ماتم نشسته ایم حق مردم را که بر دوش خود دارند، علی گونه به مردم ادا کنند. در پایان با توجه به قول و فرمایش امیرالمومنین (ع) که در ابتدای مطالب آورده شده باید کفت؛ امروزه مرام و مسلک و تبار مسئولین نیست که توجه مردم را به خود جلب نموده و باعث انتخاب مدیران می گردد، بلکه آنچه برای آنها مهم است، رسیدگی به مطالبات و خواسته های مردم است که در قانون اساسی بدان اشاره شده است. بنا بر این اگر روزی فردی از اقلیت دینی در کانون قدرت قرار گرفت چنانچه در جهت خواست و اراده ملت و آزادیهای مصرح در قانون اساسی گام بردارد مورد اطمینان، احترام و تقدیر اقشار مختلف مردم خواهد بود.

X