همدان نقطه امن شمال و جنوب کشور

استفاده با ذکر منبع مانعی ندارد

جواد مسعودی

حوادث و بلایای طبیعی که نوع بشر در آن ایجاد آن هیچگونه دخالتی ندارد؛ از جمله  مشکلاتی است که قرنها انسان با انواع آن در حال دسته و پنجه نرم کردن است. اگر چه بروز این حوادث در جوامع بشری امری اجتناب ناپذیر است، اما بطور قطع با ارائه راه کارهایی از جمله آموزش مردم در معرض آسیب و فرهنگ سازی در این خصوص می توان از آثار و آسیبهای اینگونه از حوادث طبیعی بطور قابل توجهی کاست. وقوع زلزله های متعدد با درجه ریشترهای بالا، سونامی ها و ایجاد سیلهای مهیب، خشکسالی و وقوع بارانهای ویرانگر همراه با صاعقه و ... همگی ما را به این امر واقف می کند که باید برای رفع آسیبهای بعدی این پدیده ها به فکر چاره ای معقول باشیم. بعد از زلزله بزرگ کانتو در ژاپن در سال 1923 ، از سال ۱۹۸۹ میلادی، دومین چهارشنبه اکتبر هر سال که مصادف با وقوع این زلزله می باشد به عنوان روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری شده ‌است. در این زلزله بیش از000/140 نفر جان باختند که اکثر این کشته شدگان بر اثر مسائل بعد از زلزله مانند آتش سوزی های تاسیسات گازی و برقی شهر جان خود را از دست دادند. بنابراین مجمع عمومی سازمان ملل متحد در 22 دسامبر 1989 میلادی با تصویب قطعنامه ای دومین چهارشنبه اکتبر هر سال را روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی نامگذاری نمود.

در ایران نیز که این ایام مصادف با پانزدهم تا بیست و یکم مهر ماه هر سال است؛ هفته کاهش اثرات بلایای طبیعی نام گرفته و ستادی به نام ستاد مدیریت بحران وظیفه آموزش و ارائه راهکارهای لازم برای جلوگیری از آسیبهای ناشی از بلایای طبیعی را بر عهده دارد. بنابراین در این هفته فرصت مغتنمی است تا در سطحی فراگیر با مروری بر توانمندیهای استانی و ملی در مقابله با بحرانهای ناشی از حوادث طبیعی، زمینه های پیشگیری و آمادگی عمومی را فراهم سازیم.

سازمان مدیریت بحران کشور بعنوان متولی هماهنگی دستگاههای اجرایی عضو شورای مدیریت بحران کشور با هدف افزایش آگاهی های عمومی و انسجام دستگاههای اجرایی و کارگروههای تخصصی، در راستای کاهش خطر پذیری در طول این هفته و با توجه به اهداف ملی، برنامه هایی در دو سطح ملی و استانی طرح ریزی کرده و اجرای دقیق و ارائه گزارش به موقع در مورد آنها را پیگیری می کند. در این خصوص به سراغ مسئولین ستاد مدیریت بحران استان رفته و با آنها در خصوص برنامه ها و اهداف و کارهای انجام شده این ستاد در استان همدان به گفتگو نشستیم.

علیمردان طالبی مدیر کل ستاد بحران استان همدان در ابتدای امر ضمن اشاره به کارگروه‌های چهارده‌گانه امدادی که در هر استان وظیفه پیشگیری از حوادث و یا امداد رسانی را بعهده دارند؛ معتقد است که ریسک زلزله در همدان زیاد نیست و با اعلام اینکه ما نمی گوئیم همدان منطقه ای زلزله خیز نیست، ادامه می دهد: در حال حاضر هیچگونه منبع و مرجعی در جهان وجود ندارد که وقوع زلزله را پیش بینی کند، اما بر اساس مطالعات صورت گرفته همدان روی گسل زلزله قرار ندارد. در این خصوص ستاد مدیریت بحران کشور با ایجاد کارگروههای تخصصی ملی و استانی تمهیدات لازم را برای مواجهه با بلایای طبیعی در نظر گرفته است. این کارگروه‌ها موظفند بر اساس الویتها و سیاستهای سازمان مدیریت بحران کشور، برنامه های مورد نظر خود را با هماهنگی و مشارکت اعضاء کارگروههای استانی و شهرستانی تکمیل نمایند.

 طالبی در ادامه مطلب خود با اشاره به جدول بالا تصریح نمود: حداکثر احتمال خطر ریسک زلزله در همدان نسبت به شمال و جنوب کشور 21 صدم G است و نهاوند بر اساس مطالعات صورت گرفته در منطقه با خطر ریسک بالا در استان قرار دارد، در حالیکه شهر همدان بین مرز خطر ریسک متوسط و زیاد و کبودرآهنگ و قسمتهایی از دشت فامنین در منطقه ریسک پائین زلزله قرار گرفته اند. مدیر کل ستاد مدیریت بحران استان با تفکیک بحث خطر پذیری و خطر زلزله، این دو مقوله را که فرقی اساسی با هم دارند، جدا از یکدیگر دانست و گفت: در بحث زلزله در همدان باید گفت که ما دارای خطر پذیری هستیم تا خطر زلزله، اگر چه در خرداد سال 81 شهر رزن بر اثر زلزله آوج دچار خساراتی شد؛ اما باید بدانیم که مرکزیت و منشاء این زلزله در استان همدان نبود.

مسئول ستاد بحران استان معتقد است در صورتیکه زلزله ای در استان همدان اتفاق بیفتد خطر آسیب پذیری در مناطقی که ساخت و ساز اصولی در آن رعایت نشده بیشتر است و لذا لازم است که مردم به بحث ایمنی ساخت و ساز توجه زیادی داشته باشند. این ستاد به منظور پیشگیری از آسیبهای احتمالی در بروز بلای طبیعی در شهرهای استان راهکارهای مختلفی را تعقیب می کند که از آن جمله می توان به اطلاع رسانی و آموزش در جهت ارتقاء فرهنگ ایمنی مردم در امور مربوط به رعایت استانداردهای ساخت و ساز با اجرای آئین نامه های 2800 نظام مهندسی، لزوم ایمن سازی اجزای غیر سازه ای در ساختمانها از سوی مردم و بحث استفاده از کیفیت مصالح اشاره کرد. بنابراین اگر 4 آیتم کیفیت بتن، کیفیت جوش، مصالح استاندارد و نظارت خوب در پروژه های ساخت و ساز رعایت شود؛ می توان امیدوار بود که خطر آسیب پذیری مردم در زمان وقوع زلزله به حداقل لازم خواهد رسید. در حال حاضر ما از وجود چهار ایستگاه لرزه نگاری در 4 نقطه از استان (کوههای سامن ملایر، کوه زمان رزن، آق دره نهاوند و آلما قلاق اسدآباد) که مرکزیت و سرور اصلی آنها در تپه حاج عنایت همدان است، برای ثبت درجه زمین لرزه های احتمالی ‌استفاده می کنیم.

اگر چه اقدامات ستاد بحران استان در راستای مقابله با حوادث طبیعی تا حدودی کارگر واقع شده، اما باید توجه داشت در صورت وقوع زلزله، سیل، خشکسالی و از این دست موارد، واقعاً شهر همدان و بطور کل استان ما در کجای کار خواهد بود؟ باید یه این نکته توجه داشت که در چنین مواردی دستگاهها و کارگروههای مربوطه چگونه می توانند راهکارهای خود را که در روی کاغذ آورده اند به منصه ظهور برسانند. آیا طرحهای دستگاهها که روی کاغذ نمره بیست گرفته اند در عمل هم همین نمره را خواهند گرفت؟ بطور مثال در تیر ماه سال جاری زلزله ای با قدرت 6/4 ریشتر نهاوند را که دارای بیشترین میزان خطر ریسک زلزله در استان است لرزاند. طالبی در این خصوص می گوید: خوشبختانه در زمینه مسکن روستایی در نهاوند باید بگویم که کار اصولی در امر ساخت و ساز آن انجام شده و لذا در صورت وقوع زلزله آسیب کمتری به منازل روستایی وارد می شود. ما در طول یکسال گذشته دو مانور ناحیه بندی در نهاوند انجام داده ایم و شهرستانهای اطراف هر شهر را معین دیگر شهرها کرده ایم.

رئیس ستاد بحران استان به اشاره به طرح جهانی که بر اساس آن باید 2 درصد از حداقل نیازهای یک جامعه در مواقع بروز سانحه در انبارهای لازم ذخیره شده باشد، افزود: استان همدان چنین 2 درصدی را پیش بینی کرده و آماده مقابله با حوادث است؛ ضمن اینکه در چنین مواقعی استان همدان پشتیبان و معین استانهای همسایه و همجوار است و بالعکس استانهای همسایه نیز پشتیبان و معین استان ما در صورت بروز حوادث و بلایای طبیعی هستند.     

به گفته طالبی ستاد مدیریت بحران استان همدان طی 10 سال گذشته اقدامات متعددی چه در زمینه ستادی و چه اجرایی از جمله، مطالعات پهنه بندی خطر، مطالعات خطر پذیری لرزه‌ای شهر همدان، بررسی و مطالعات صنعت ساختمان، ارزیابی مدیریت بحران در سطح محلی و ارائه راهکارهای اجرایی و طراحی الگوهای خانه های روستایی، را انجام داده است. وی می گوید ما در بحث نرم افزاری به اداره استاندار تاکید کرده ایم تا تولیدکنندگان مصالح را مجاب نمایند در تولید بتون، جنس استاندارد به مردم بدهند. برگزاری دوره های آموزشی عمومی برای مردم به این معنی که چگونه با زلزله مقابله کنند و نیز آموزشهای تخصصی برای مهندسان و دست اندرکاران ساخت و ساز در خصوص ساخت استاندارد ساختمان و بنا و رعایت نکات ایمنی از دیگر مواردی است که به آنها توجه ویژه ای داریم. بنابراین با انجام اینگونه کارهای مطالعاتی در بحث استاندارد سازی مصالح و رعایت مقررات یک بهبود نسبی در انجام کار ایجاد شد.

البته باید بدانیم در امر ساخت و ساز؛ ما در جامعه با یک مشکل فرهنگی مواجه هستیم و آن این است که مردم متاسفانه بدنبال مصالح ارزان قیمت و بی کیفیت هستند و مصالح خوب و مرغوب را به دلیل گرانی آن خریداری نمی کنند. به هر حال صحبت دهها سال زندگی در یک واحد ساختمانی در پیش است و نباید کیفیت را فدای ارزانی برخی مصالح کنیم.

رئیس ستاد مدیریت بحران استان با اشاره به در بحث زلزله هلال احمر بطور رایگان کلاسهای آموزشی برای شهروندان برقرار کرده تا از نکات ایمنی هنگام وقوع زلزله آگاه شوند، از مردم خواست تا آموزشهای ستاد مدیریت بحران و دستگاههای مربوطه را جدی بگیرند و اگر چه در رسانه‌ها ستاد بحران استان کار آموزشی خود را دنبال می کند، اما مردم باید برخی دیگر از آموزشها را از طریق دستگاهها ذیربط که اطلاع رسانی می شود، پیگیری نمایند. بطور کل ستاد مدیریت بحران استان اقدامات پیشگیرانه خود برای مقابله با حواث طبیعی را بر چند مبنا قرار داده که مهمترین آنها؛ اعلام اخطار و هشدار است که از طریق رسانه ها خصوصاً صداو سیما انجام می گیرد.

فرهنگ پذیری مردم شرط اصلی در پیشگیری از حوادث است

مدیر ستاد بحران استان سیلابها را دو گونه «سیلهای ناشی از بارندگیهای با شدت زیاد اما با مدت کم خاص مناطق کوهپایه ای و سیلهای ناشی از بارندگیهای با شدت کم اما با مدت زیاد خاصه مناطق دشتی» برشمرد و افزود: استان ما و بطور اخص شهر همدان تحت تأثیر بارندگی از نوع اول قرار دارد.

طالبی با اعلام اینکه ما آب گرفتگی های زیادی در سطح شهر بعد از بارندگیها داریم، تصریح کرد: اما باید توجه داشت که اینها را نمی توان سیل نامید؛ چرا که سیل زمانی رخ می دهد که پهنه ای از حاشیه رودخانه را آب گرفته باشد. ما قبلاً در اسدآباد، نهاوند و کبودرآهنگ این مشکل آبگرفتگی را داشتیم و لذا برای جلوگیری از وقوع سیل طرح جامع سیل در استان را در سالهای 80 و 81 مطرح و بر اساس مطالعات انجام شده؛ پروژه های آبخیزداری، آبخوان داری و مهندسی رودخانه و پوشش گیاهی را در این سه شهرستان انجام دادیم و توانستیم سیلابهای بزرگ در این شهرها را تا حدود زیادی مهار و کنترل کنیم. سابق بر این سیلابهای ناشی از بارندگی روستاهای کبودراهنگ، بهار، نهاوند و اسداباد را دچار آب گرفتگی و مشکلات زیادی می کرد؛ اما با اجرای مهندسی رودخانه در این شهرستانها زمینه افزایش ارتفاع رودخانه ها و عریض نمودن بستر آنها را فراهم کرده و به اجرا درآوردیم.

وی کار مطالعاتی در خصوص سیلابها را از جمله مواردی می داند که از مدتها پیش در همدان انجام شده، اما در این خصوص معتقد است که باید به فرهنگ سازی در بین مردم نیز توجه داشت. «بالاخره فرهنگ مردم نیز شرط است». علت بوجود آمدن سیلابها را در واقع باید از بین رفتن پوشش گیاهی در بالا دسته منابع طبیعی توسط مردم خصوصاً روستا نشینان و کوچ نشینان دانست. ضمن اینکه گسترش پوشش گیاهی و فضای سبز پیرامون حومه شهرها از دیگر مواردی است که می تواند توسط شهرداریها انجام پذیرد. از سوی دیگر به دلیل نبود همین فرهنگ شهروندی، ما می بینیم که برخی از مردم خصوصاً آنهایی که به رودخانه ها، جوی ها و نهرها نزدیکتر هستند، نه تنها به پاکسازی آنها کمکی نمی کنند، بلکه بعضاً با ریختن زباله های متنوع و متعدد خود در این آبراه‌ها، باعث گرفتگی و مسدود شدن دهانه این رودخانه‌ها، جوی‌ها و نهرهای شهری در زمان بارندگی شده و در نهایت موجب آبگرفتگی منازل و مغازه های سایر شهروندان می شوند.

مسئول ستاد مدیریت بحران استان بحث بعدی در ایمن سازی ساختمانها را رعایت نکردن حریم و بستر رودخانه‌ها توسط برخی از مردم دانست و افزود: متأسفانه می‌بینیم عده‌ای از مردم ستونهای ساختمان خود را در بستر رودخانه ها و مسیل‌ها بنا می کنند.

با تمام اینها اما مشکلات ما در استان فقط بحث سیل و زلزله نیست. در این زمینه بیشترین مشکلات ما در همدان بحث برف و کولاک و سپس آثار و تبعات آن که سرما و یخبندان می باشد، در خیابانها و معابر شهری و همچنین در جاده های و گردنه های استان است. بطور کل بلایای طبیعی که انسان با آن موجه می شود در قالب سیل، زلزله، برفهای سنگین، کولاک و بهمن، صاعقه، فروچاله ها، خشکسالی و کمبود آب نمود پیدا می کنند که اخیراً پدیده ریزگردها نیز به آن اضافه شده و چند سالی است میهمانان ناخوانده استانهای غربی کشور از جمله استان همدان شده است.

طالبی با اشاره به اینکه ما در استان خود هیچ منشاء ریزگرد نداریم؛ منبع 95 درصد از این میهمانان ناخوانده را خارجی می داند و می گوید: طبق مطالعات انجام شده، این ریزگردها از 8 کانون شناسایی شده از کشورهای عراق و سوریه به ایران به پرواز در می آیند و برای مهار آن نیازمند یک تعامل در سطح بین المللی با اینگونه کشورها هستیم.