بازار همدان مستعد حادثه

استفاده از مطلب با ذکر منبع بلامانع است

جواد مسعودی

زلزله، آتش سوزی، سیل، ریزش ناگهانی ساختمانها و ... از جمله حوادث جانسوزی هستند که برخی از آنها بر اثر قهر طبیعت با انسان و بعضی دیگر بر اثر سهل انگاری بشر به وقوع می پیوندند. اگر چه رخداد چنین حوادث و بلایای طبیعی به نوعی جزء لاینفک زندگی انسانها شده، اما بسیاری از این اتفاقات حتی از نوع طبیعی‌اش با افزایش دانش بشری و توسعه روزافزون آموزش، قابل مهار و پیشگیری است. اکنون سالهاست شعار مسئولین جهانی و کشوری که به نوعی مرتبط با کاهش حوادث طبیعی یا حوادثی که مستقیم یا غیر مستقیم به دست انسان رخ می دهد؛ یک جمله کوتاه ولی بسیار پر معنی است: «پیشگیری مهم تر از امداد رسانی است».

افراد جامعه چه در محل کسب و کار و چه در محیط خانه، همواره باید بیاد داشته باشند که با فراگیری آموزشهای لازم، ایمنی قبل از وقوع حادثه نسبت به رفع آن اقدام نموده و یا بعبارتی پیشگیری نمایند. اینکه چقدر کسبه و بازاریان، کارمندان ادارات، اولیاء دانش آموز و در کل مردم نسبت به یادگیری حساس هستند و یا اینکه چقدر مسئولین شهری در بحث آموزش رعایت نکات ایمنی آحاد مردم جامعه، اقدام کرده و موفق بوده اند، بحثی گسترده و کارشناسانه را می طلبد که در آن تمام دستگاهها و خود مردم نیز باید با یک تعامل قوی به این مهم برسند. طبیعتاً بحث فرهنگ سازی و فرهنگ پذیری از شوی مسئولین و مردم، نقش اصلی در موفقیت چنین طرحهایی را بر عهده دارند، اما آنچه که باعث شده تا به این مقوله بپردازیم؛ مسأله آسیب پذیری بافتهای فرسوده در مقابل حریق است. در این زمینه بطور اخص به سراغ بازار همدان که دارای بافتی سنتی و قدیمی است، می رویم. بازاری که بسیاری از نکات ایمنی در آن رعایت نشده و این ضریب وقوع حوادثی چون آتش سوزی در آن را بالا می برد. سیستم سیم کشیهای برقی فرسوده و بعضاً عنکبوتی در معابر و مغازه ها و پاساژهای بازار، فقدان کپسولهای آتش نشانی در اکثر مغازه های کسبه، عدم استقبال مغازه داران – بنکداران – خرده فروشان و عمده فروشان  از کلاسهای آموزش ایمنی، وجود معابر تنگ و باریک در برخی نقاط بازار و ... همه و همه باعث شده این مکان تاریخی شهر با کوچکترین سهل انگاری دچار فاجعه ای گردد که سال گذشته در جوار پاساژ قدس، شاهد نمونه‌ای از آن بودیم. فاجعه ای که علاوه بر گرفتن جان یکنفر، منجر به میلیونها تومان خسارت مالی به افرادی شد که در عرض تنها چند ساعت شاید تمام زندگی خود را بر اثر ندانم کاری یک جوشکار از دست دادند. در این خصوص و برای تاکید بر اهمیت ساماندهی ایمنی بازار، تصمیم بر این گرفته شد تا گزارشی تهیه گردد که در آن هم مسئولین امر و هم مردم و کسبه بازیگران اصلی این مستند باشند. اگر چه بحث ایمن سازی بازار تاریخی همدان، کار کارشناسی گسترده ای را می طلبد و به مصداق از حرف تا عمل فاصله بسیار است، اما امید است تا بدینوسیله ضمن ارائه گزارشی مستند، به جامعه بازاریان شهر یادآور شویم که با آموزش و فرهنگ پذیری و با اهرم پیشگیری می توان خطرات در کمین نشسته از جمله آتش سوزی را قبل از بروز فاجعه مهار و رام کرد.     

شهریور نود بود و بازار همدان مثل همیشه در جنب و جوش بود. اما انگار خواست خدا بود که در بعدازظهر یکی از روزهای آغازین ماه برگریزان، ماه مبارک رمضان نیز مصادف با پائیز طبیعت گردد تا در فاجعه ای که در شرف رخ دادن بود؛ خزان انسانها در بازاری که در روزهای عادی پر از زن و مرد و کوچک و بزرگ است، رخ ندهد. مردم روزه دار کم کم بازار شهر را ترک کرده و به منزل مراجعه کرده بودند که مغازه‌ای در جنب پاساژ قدس همدان جهت تعمیرات خود اقدام به جوشکاری بوسیله دستگاه هوا برش می‌نماید و خیلی زود تکه‌های مذاب جوش در اطراف این مغازه و مغازه‌های همجوار مقدمه رقص آتش روی زمین را فراهم می کند. کمی آن طرف تر مغازه‌ تعمیرات کفش است و شاگرد مغازه مشغول کمک به استاد خویش. واکس و روغن و چسب مخصوص کفاشی و البته آنسوتر نیز آتش مذاب جوش. همینها کافی بود تا بر اثر ندانم کاری جوشکار بی احتیاط، آتش شعله ور شود و جوانی با هزارارن آرزو همراه با بسیاری از اموال کسبه آن محل تبدیل به خاکستر شوند. پرتاب جوش مذاب در قوطی چسب ساخته شده از مواد اشتعالزای کفاش همان و ببار نشستن فاجعه‌ای که در شهریور سال گذشته رخ داد و همه بدان واقفیم، همان و چنین شد که شاگرد مغازه در آتش بی‌احتیاطی همسایه سوخت. 

اسماعیلی‌پور کسبه مغازه ای که بعداً جسد سوخته شاگرد کفاش در آن پیدا شد، می گوید: حریق از مغازه روبرو ما شروع شد و در حالیکه ما از ترس آتش همگی فرار می کردیم، شاگرد کفاش مرحوم نیز برای فرار از دست آتش به مغازه ما پناه آورده بود. شاید فکر می کرده اینجا در امان خواهد ماند. شاید هم قبل از سوخته شدن گازهای سمی ناشی از احتراق او را قبلاً کشته بود. بعد از این جریان ما فکر کردیم که او توانسته فرار کند، اما بعداً در حین پاکسازی مغازه ها، جسد سوخته شده اش از همین جایی که الان گاو صندوق من است، بیرون آورده شد. این کسبه می گوید در زمان آتش سوزی شیر آتش نشانی آب نداشت تا مأموران آتش نشانی سریعتر آتش را خاموش نمایند و لذا یکی از آنها با فداکاری شیشه پشت بام مغازه ای را شکست و از آنجا با شیلنگ آب اقدام به اطفاء حریق نمود. اسماعیل پور در پایان از مسئولین مربوطه می خواهد کپسولهای آتش نشانی را با قیمت مناسب در بین کسبه بازار توزیع شود تا در چنین مواقعی از آن استفاده کرده و مانع وارد آمدن خسارات جانی و مالی شوند.

اگر چه از آن آتش سوزی  یک سال و اندی است که گذشته؛ اما برای مردم دیگر این قابل قبول نیست که در عصر حاضر با انواع و اقسام فناوری ها هنوز بر اثر ندانم کاری عده ای، مصیبتهایی از این دست بوجود آید. امروزه راههای زیادی برای مقابله با سوانحی چون آتش سوزی در نظر گرفته شده که مهمترین آنها بحث پیشگیری است. اینکه بازار همدان تا چه اندازه در معرض آسیبهای حریقی است و مسئولین برای این معضل چه اندیشیده اند، اینکه چرا کسبه و مردم توجه چندانی به آموزشهای لازم در این خصوص ندارند و اینکه چرا برخی از متولیان خدمات رسانی در بازار الزام ایمنی چنین مکان قدیمی را زیاد جدی نمی گیرند، مواردی است که این گزارش سعی در یافتن آن از زبان مسئولین و متولیان مربوطه دارد.

محسن صادقیان یکی از اعضاء شورای شهر همدان با توضیح اینکه مدیریت شهری به دو بخش عمده «نگهداری» و «توسعه» بر می‌گردد، می‌گوید: در حوزه نگهداری حدود 300 وظیفه و یا شغل وجود دارد که مواردی از این تعداد به سازمان آتش نشانی شهرداری بر می‌گردد. آنچه که لازم است در مورد ایمنی در شهر بگویم این است که موضوع ایمنی در شهر به 3 بخش ایمنی حریق، ایمنی سوانح و حوادث و در آخر ایمنی ترافیک بر می‌گردد. در مورد ایمنی حریق باید گفت که این موضوع به 4 بخش تبدیل می شود. بخش مدیریت عملیات پیشگیری و ایمن‌سازی که مهمترین بخش این حوزه است. دوم بخش مدیریت عملیات اطفاء حریق، سوم فوریتهای پزشکی و انتقال مصدومین و آخرین بخش، کارشناسی دلایل حریق می باشد. در این مورد شهرداری همدان در خصوص مدیریت عملیات پیشگیری و ایمن سازی که مهمترین موضوع این بخش می باشد، 3 وظیفه مهم دارد.

1- ایمن سازی محیط شامل ایمن سازی اماکن جدید الاحداث اماکن موجود، تأسیسات زیربنایی و خدمات شهری

2- تدوین استانداردها و دستورالعملها که در این بخش به موضوع تولید و نگهداری و حمل و نقل مواد خطرناک توجه می شود و دستورالعمل ایمنی اماکن عمومی

3- ایمن سازی مراسم و اجتماعات

صادقیان با اعلام اینکه از زمان ورود خود به شورای شهر همدان حداقل هر سه ماه یکبار در صحن شورا و در کمیسیون خدمات شهری و کمیسیون بودجه با سازمان آتش نشانی جلسه برقرار و نظر شورا در خصوص ایمنی حریق را به آنها اعلام داشته ایم، افزایش ایمنی حریق را با رعایت مواردی چند از جمله تعداد ایستگاههای آتش نشانی و همچنین تجهیزات، امکانات و وجود نیروی انسانی متخصص و آموزش دیده آتش نشانی مرتبط دانست و گفت: در بحث تعداد ایستگاههای آتش نشانی تعداد جمعیت شهری مهم است و برای هر پنج هزار نفر باید یک ایستگاه آتش نشانی احداث کرد و با توجه به جمعیت کمی بالاتر از پانصد هزار نفری همدان ما هم اکنون 10 ایستگاه آتش نشانی در شهر داریم که این تعداد نزدیک به استاندارد است.

اگر چه در بحث سخت افزاری وجود این تعداد ایستگاه آتش نشانی در شهر مایه خوشحالی شهروندان و از جمله کسبه و بازاریان است؛ اما باید به تعداد نیروی انسانی و وجود ماشین آلات مربوطه نیز توجه داشت که این عضو شورای شهر وجود کمبود در هر دو حوزه را انکار نمی‌کند و معتقد است که هم در حوزه ماشین آلات و هم نیروی انسانی متخصص، سازمان آتش نشانی دچار کمبودهایی است که باید به آن توجه داشت.

اگر چه اطفاء حریق در بناهای کم طبقه ای مثل بازار همدان برای آتش نشانان به مراتب سهل‌تر از خاموش نمودن دیو حریق در مجتمع های تجاری و مسکونی چندین ده طبقه است؛ اما سوالی که اینجا مطرح می شود، این است که در صورت وقوع آتش سوزی در ساختمانهای بلند مرتبه، سازمان آتش نشانی چگونه و با چه تمهیدی اقدام به اطفاء حریق در چنین آسمان‌خراشهایی می‌کند؟ رضا عسگری فرمانده آتش نشانان همدان در این خصوص می گوید: بلندترین بالابر (نردبان) موجود آتش نشانی در دنیا52 مترارتفاع دارد و بزرگترین بالابر موجود در همدان نیز32 متراست که می تواند با احتساب خط مورب آن تا هشت طبقه را برای دسترسی نیروهای ما جوابگو باشد. عسگری ضمن تأکید بر آموزش ایمنی ساکنان چنین مجتمع های مرتفعی می گوید: قرار نیست به تعداد طبقات در دنیا بالابر با ارتفاع زیاد ساخته شود، آنچه که مهم است فرهنگ رعایت نکات ایمنی از سوی مردم در اینگونه ساختمانهاست که باید به آن توجه داشت؛ ضمن اینکه در آئین‌نامه‌های جدید مهندسی لحاظ نمودن موارد ایمنی با ضریب بالا از جمله مواردی است که موجب دریافت مجوز پایان کار آن ساختمان است و این نکته بسیار مهمی است که خوشبختانه شهرداری به آن واقف است و آن را به اجرا گذاشته است. 

صادقیان در خصوص ایمنی بازار می گوید: در سه سال گذشته طرح جامع ایمنی بازار از سوی آتش نشانی تهیه شد و در کنار آن شیرهای آب آتش نشانی در بعضی از مناطق بازار نیز تعبیه گردید، اما این کافی نیست و دستگاههای دیگر همچون شرکت برق، سازمان آب شهری، شرکت گاز، میراث فرهنگی، شورای شهر و مجمع امور صنفی و حتی خود کسبه نیز در بحث ایمنی بازار دخیل بوده و هر یک در حوزه خود نسبت به ایمن سازی این بازار تاریخی باید اقدام نمایند. بطور مثال بازار ما از حیث ایمنی خطوط انقال برق کاملاً ضعیف و ناپایدار است و با توجه به سیم کشی های غیر اصولی در داخل مغازه ها، امکان وجود اتصال سیمها که اغلب فرسوده نیز می‌باشند،‌وجود دارد.

شیرهای آتش نشانی که در همه جای دنیا به جهت دسترسی آسان و سریع مأموران آتش نشانی به آب مورد نیاز خود برای اطفاء حریق،‌ در مکانهای خاص تعبیه می شوند؛ در واقع یکی از بزرگترین عوامل دلگرمی نیروهای آتش نشان و همچنین مردم منطقه برای اطفاء هر چه سریعتر آتش می باشند که تعدد آنها می تواند ضریب سرعت خاموش نمودن آتش در همان دقایق اولیه را بسیار بالا ببرد. اما این موضوع در بازار همدان مصداق درستی ندارد و در حالیکه بازار همدان منطقه و پراکندگی وسیعی را در بر می گیرد؛ فقط 2 شیر آتش نشانی در این نقطه از شهر کار گذاشته شده و جالب است بدانیم در حادثه آتش سوزی سال گذشته در جنب پاساژ قدس به گفته شاهدان عینی و کسبه محل، تنها شیر نزدیک به محل حادثه در زمان اطفاء حریق، قطره ای آب برای خاموش نمودن آتش نداشته است. در گفتگو با عسگری فرمانده آتش نشانان همدان وی نیز با اذعان به اینکه در بازار همدان فقط 2 شیر آتش نشانی وجود دارد، از سازمان آب شهری خواست تا نسبت به افزایش اینگونه شیرها در نقاط مختلف بازار مرکزی شهر اقدام نماید.

حال سوال این است که چرا نباید در شیرهای آبی که به منظور اطفاء حریق در بازار نصب شده، آب وجود نداشته باشد؟ چه سازمانی در این خصوص سهل انگاری کرده؟ و آیا با مسبب این قصور برخورد جدی شد؟ با پیگیری این موضوع به نکته جالبی رسیدیم و گویا سازمان آب شهری با تعویض لوله های قدیمی آب در منطقه بازار؛ این کار را به پیمانکار سپرده بود که پیمانکار مذبور ظاهراً بعد از انجام عملیات تعویض لوله‌ها، فراموش کرده که لوله شیر آتش نشانی متصل به لوله قدیمی و فرسوده را به لوله جدید وصل کرده و جوش بدهد. بنابراین واضح است که در هنگام نیاز به چنین شیر آتش نشانی، آبی در آن وجود نداشته باشد. نکته مهم در این قضیه این است که آبفا همدان اصولاً چه نظارتی بر پیمانکارانی اینچنین سهل انگار دارد؟ آیا واقعاً سهل انگاری از جانب پیمانکار مربوطه بوده و یا اداره آب شهر می باید چنین موردی را از پیمانکار می‌خواست که نخواسته؟ توقع از دستگاهی دولتی همچون سازمان اخیر الذکر خیلی بیشتر از پیمانکارانی است که فقط به دنبال برنده شدن در مناقصات و سود بیشتر با مصالح ارزان هستند. سازمان آب شهری باید پاسخگو باشد چرا چنین سهل انگاری در مهمترین مرکز رفت و آمد مردم و کسبه رخ داده و هیچ اقدامی برای رفع این نقیصه نشده است؟