برای تأمین ایمنی بازاریان سهل‌انگاری نکنید

استفاده با ذکر منبع بلامانع است

جواد مسعودی

زلزله، آتش سوزی، سیل، ریزش ناگهانی ساختمانها و ... از جمله حوادث جانسوزی هستند که برخی از آنها بر اثر قهر طبیعت با انسان و بعضی دیگر بر اثر سهل انگاری بشر به وقوع می پیوندند. اکنون سالهاست شعار مسئولین جهانی و کشوری که به نوعی مرتبط با کاهش حوادث طبیعی یا حوادثی که مستقیم یا غیر مستقیم به دست انسان رخ می دهد؛ یک جمله کوتاه ولی بسیار پر معنی است: «پیشگیری مهم تر از امداد رسانی است». طبیعتاً بحث فرهنگ سازی و فرهنگ پذیری از سوی مسئولین و مردم، نقش اصلی در موفقیت چنین طرحهایی را بر عهده دارند، اما آنچه که باعث شده تا به این مقوله بپردازیم؛ مسأله آسیب پذیری بافتهای فرسوده در مقابل حریق است. در این زمینه بطور اخص به سراغ بازار همدان که دارای بافتی سنتی و قدیمی است، می رویم. بازاری که بسیاری از نکات ایمنی در آن رعایت نشده و این باعث شده تا ضریب وقوع حوادثی چون آتش سوزی در آن بالا  رود.

طی 10 سال اخیر چندین آتش سوزی در بازار همدان به وقوع پیوسته که به گفته محمد علی محمدی، معاون برنامه ریزی و امور عمرانی فرمانداری همدان، مهمترین آنها آتش سوزی سال 82 سر گذر، آتش سوزی کاروانسرای شریفی در سال 86، آتش سوزی سال 87 راسته قصابها و آخرین آن آتش سوزی جنب پاساژ قدس در سال 90 بوده است. یعنی هر دو سال یک آتش سوزی. توجه به توسعه و ترمیم شبکه های گازرسانی و برق رسانی در این بازار بسیار مهم و قابل بررسی است. در این خصوص بحث خطوط انتقال گاز در بازار نیز یکی دیگر از مواردی است که باید به آن توجه داشت که خوشبختانه شرکت گاز در این بخش اقدامات چشمگیری انجام داده و موارد ایمنی کار را در این انتقال رعایت کرده است. محسن صادقیان در این خصوص وظیفه شورای شهر در بحث ایمنی را اولاً توجه شورا به مقوله ایمن سازی بازار و ثانیاً بحث تأمین اعتبار برای همین ایمن سازی می‌داند و می‌گوید: اعتبار لازم برای این کار در شورا تصویب شده و لذا از سازمان آتش نشانی بعنوان اصلی ترین بازوی طرح ایمنی بازار خواسته شد تا این موضوع را با دستگاه‌های اجرایی ذیربط هماهنگ نماید، اما باید قبول کنیم که چنین کاری با آن گستره از تعدد کسبه و معابر تنگ و دالان مانند، پیگیری زیادی را خصوصاً از سوی خود کسبه می طلبد.

وی همچنین معتقد است که کسبه بازار بایستی نسبت به رفع نقص در سیم کشیهای فرسوده محل کسب خود با همکاری و آموزش سازمان آتش نشانی اقدام نمایند، در غیر اینصورت کوچکترین جرقه و اتصال سیمهای برقی که به صورتی ناموزون و درهم تنیده در بازار همدان وجود دارد، می‌تواند مسبب فاجعه ای دیگر شود. توجه به این مهم لازمه رسیدن به بخش قابل توجهی از ایمنی در بازار است؛ چرا که مسئول آتش نشانی و خدمات ایمنی شهر نیز همین عقیده را دارد. عسگری رئیس آتش نشانان همدان نیز با تاکید بر این‌ که هر لحظه امکان رخداد حادثه و بحران در بازار وجود دارد، وضعیت نامطلوب سیم‌کشی‌ها، استفاده نامعقول از برق، وجود معابر باریک، رعایت نکردن مسائل ایمنی، ترددهای زیاد و سنگین، نداشتن امکانات مناسب ایمنی کسبه و بازاریان را از جمله مشکلات اساسی در بازار شهر همدان عنوان می‌کند و با تأکید بر لزوم ارتقاء فرهنگ ایمنی معتقد است حتی اگر برای هر مغازه یک آتش‌نشان هم در نظر گرفته شود تا زمانی که فرهنگ ایمنی در بازار وجود نداشته باشد‌، حریق باز هم به اموال آنها خواهد رسید و بازار را نابود خواهد ‌کرد.

ایرج محمدفام مجری طرح مدیریت ایمنی بازار همدان نیز معتقد است بازار همدان هیچ ناحیه ایمنی در برابر حوادث غیر مترقبه چون آتش سوزی ندارد. وی نیز همسو با سایر مسئولین بر ضرورت پیاده سازی سیستم ایمنی در بازار تأکید کرده و معتقد است وجود سیستم مناسب اطفاء حریق، آموزش های ایمنی شاغلان، نوع و وضعیت سیم کشی برق، وجود راههای فرار و راههای دسترسی از جمله راهکارهای مناسب برای کاهش خسارت در مواقع بحران است.

نایبیان یکی از کسبه قدیمی بازار است. مغازه او در نزدیکی پاساژ قدس و محل آتش سوزی شهریور 90 واقع شده است. رنگ فروشی دارد و در داخل مغازه اش نیز پر از رنگ روغن و تینر و مواد اشتعالزا با درجه احتراق بسیار بالاست. وقتی موضوع ایمنی را پیش کشیدم کپسول بزرگ آتش نشانی را نشانم داد و گفت: به نظر تا بلایی سر ما نیاید به فکر چاره نخواهیم بود و اگر آن مغازه ای که دچار حریق شد نیز کپسول آتش نشانی داشت شاید امروز از آن اتفاق اینگونه دردناک صحبت نمی کردیم. این کسبه از جانفشانی مأموران آتش نشانی در خاموش نمودن آتش سال گذشته در همین محل سخن گفت و معتقد است شیر آتش نشانی در بازار به تعداد لازم نیست. تردد خودرو و پارک کردن آنها در برخی از نقاط محوطه بازار نیز از دیگر معضلاتی بود که این کسبه قدیمی بازار برشمرد. نایبیان با اعلام آمادگی شرکت در کلاسهای آموزش ایمنی بازار، می گوید: اگر اتحادیه صنف ما در این خصوص کلاس بگذارد من به نوبه خود در آن شرکت می کنم، اما تاکنون اطلاع رسانی در این زمینه انجام نشده است.

در خصوص سد معابر از سوی خودروهای سواری یا باربرها در محوطه و معابر ورودی بازار باید گفت؛ این امر یکی از مهمترین مسائلی است که فرمانداری با کمک راهنمایی و رانندگی به جد باید به دنبال راهکاری مفید و کاری برای آن باشند. در این مورد رئیس مجمع امور صنفی نیز معتقد است شهرداری و راهنمایی و رانندگی باید به حال کامیونها و تریلرها و وانت بارهایی که در حال تخلیه بار در بیرون و ورودیهای بازار هستند، فکری بکند. این عضو مسئول اتحادیه اصناف همدان ضمن استقبال از وجود یک دستگاه خودروی آتش نشانی در بازار شهر، می گوید: در صورت وجود یک خودروی آتش نشانی در بازار، می توان به سرعت حریق را قبل از اینکه به سایر مغازه ها سرایت کند، خاموش نمود. معاون امور عمرانی فرمانداری همدان نیز می گوید: طرح ترافیکی برای جلوگیری از ورود کامیون ها به درون بازار همدان باید توسط مجموعه نیروی انتظامی صورت گیرد تا از بروز حوادث جلوگیری شود چرا که وجود کامیون ها در بازار ممکن است برای شهروندان خطر آفرین باشد.

کسبه بازار نیز همچون مسئولین از اوضاع نابسامان ایمنی بازار می گویند. خسرو کمالی یکی دیگر از کسبه با سابقه بازار کفش فروشان همدان ضمن قبول این مسئله که این بازار واقعاً ضریب ایمنی پائینی دارد؛ وقتی متوجه می شود که دستگاه‌هایی چون سازمان آتش نشانی و هلال احمر کلاسهای آموزشی امدادی رایگان برای بازاریان می گذارد، استقبال کرده و اگر چه معتقد است که اتحادیه کیف و کفش و سراج هیچگونه اطلاع رسانی در مقوله کلاسهای آموزشی و دیگر موارد ایمنی به صنف خود نکرده است، اما قول می دهد که در اولین فرصت هم برای مغازه خود کپسول آتش نشانی خریداری کرده و هم سایر همکاران خود در بازار را به شرکت در چنین کلاسهایی ترغیب نماید. وی ضمن گلایه از نبود اتحاد و همبستگی صنفی بین کسبه کفش فروش در راسته کفشدوزخانه، تنگ بودن معابر بازار و نبود فرهنگ امداد رسانی و اطلاع رسانی را از جمله نقاط ضعف بازار در مقابل حوادث می‌داند و می گوید: متأسفانه تا زور و اجبار نباشد کسی به دنبال خرید کپسول آتش نشانی و شرکت در کلاسهای آموزشی نمی‌رود و به نظر من اتحادیه اصناف و مجمع امور صنفی باید تحویل و تمدید جواز کسبه را منوط به گذراندن دوره آموزش ایمنی آنها نماید.

حمیدرضا فرسایی وحید رئیس مجمع امور صنفی همدان نیز با این گفته کمالی و تمام بازاریانی که چنین نظری را دارند، موافق است. وی می گوید: همیشه گفته ام که پیشگیری بهتر از درمان است. ما نیز به نوبه خود با پیشنهاد رئیس آتش نشانی شهر در خصوص اینکه تحویل و تمدید جواز کسبه منوط به طی دوره آموزشی کسبه و تائید کارشناسان آن سازمان از نظر رعایت نکات ایمنی، باشد موافقیم و در آن صورت بنده شخصاً نسبت به صدور یا تمدید جواز کسبه ای که تائیدیه سازمان آتش نشانی مبنی بر طی دوره های ایمنی را نداشته باشند، هیچگونه اقدامی نخواهم کرد.

با تمام اینها اما بازار همدان به دلیل شکل سنتی و بافت قدیمی آن مورد ادعای سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز می‌باشد و لذا هرگونه تغییر و تحول در شکل و ساختار آن باید با مجوز این سازمان صورت گیرد. در این زمینه بازار علیرضا ایزدی مدیرکل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان معتقد است که بازار همدان از مفاخر این شهر و استان است و لذا باید برای آن برنامه‌های درخور شأنی باید ترتیب داد. وی با اشاره به این موضوع از آوردن چندین کارشناس خارجی برای انجام کار مطالعاتی در خصوص حفظ این میراث گرانبها خبر داد و از اصلاحات هندسی در محوطه بازار برای تأمین ایمنی آن به شرطی که به بافت سنتی آن آسیب نزند، استقبال کرد.

در این خصوص فرماندار همدان با ذکر اینکه قدمت بازار همدان به دورانهای صفویه و قاجاریه بر می‌گردد و لذا برای اصلاح برخی نقاط ما با مخالفت سازمان میراث فرهنگی مواجه هستیم، سیستم برق کشی و برق رسانی در بازار فعلی را ناقص می داند و ضمن تأکید بر اینکه اصلاح و مرمت سیم کشی بیست درصد نقاط بازار توسط اداره برق انجام شده، بر سیم کشیهای پراکنده و غیر اصولی برق، کم عرض بودن معابر بازار، مسقف بودن چوبی اغلب معابر قدیمی و راسته های بازار و ... اذعان دارد. قهرمانی مطلق نیز همانند سایر مسئولین مربوطه نقش کسبه و مغازه داران در برقراری سیستم ایمنی در بازار را مهم خوانده و اعلام می دارد: در خصوص ایمنی بازار جلسات هماهنگی متعددی در فرمانداری با نهادهای مرتبط داشته ایم و در این راستا 83 ناحیه و راسته در بازار را شناسایی کرده ایم که 5/20 درصد آنها در ناحیه خطر بالا و 5/79 درصد نیز در ناحیه احتیاط می باشند. شیرهای آب آتش نشانی در اقصا نقاط بازار نیز از جمله مواردی بود که فرماندار شهر از نبود بیشتر آنها در بازار گلایه داشت. با این حال وی از آماده شده طرح ایمنی بازار توسط آتش نشانی خبر داد. 

با این اوصاف می توان از یک اتحاد نظر و عزمی کلی برای رفع نواقص بازار که از سوی مسئولین بوجود آمده خبر داد. فرمانداری، مجمع امور صنفی، میراث فرهنگی، آتش نشانی، شورای شهر و حتی خود کسبه نسبت به این امر هم حساس و هم رغبت نشان می دهند. پس اینهمه تعلل برای چیست؟ ظاهراً ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند تا که بازار همدان به نقطه ایمنی برسد. اما اینکه چه وقت کسبه و بازاریان که مرکز ثقل این حرکت محسوب می شوند، کمر همت بسته و مسئولین آماده خدمت را با استقبال خود در راه ایمن سازی بازار شهر راه می اندازند، بحثی است قابل ارزیابی از آن جهت که تا خود نخواهند و حرکت نکنند، حرکت مسئولین زیاد دردی را دوا نمی کند. 

نبود کپسول آتش نشانی در بیشتر مغازه های شهر و بازار آن در حقیقت یکی از مهمترین معضلاتی است که سازمانها و دستگاههای ایمن سازی بازار با آن مواجه هستند. این در حالی است که به گفته عسگری؛ سازمان آتش نشانی جهت رعایت نکات ایمنی توسط بازاریان و کسبه، اقدام به توزیع 1500 عدد بروشور شامل نکات ایمنی و توصیه‌های سازمان آتش‌نشانی برای جلوگیری از بروز حادثه و بخصوص حریق بین کسبه و بازاریان و شهروندانی که در بازار تردد می‌کنند، نموده که در جای خود کاری ستودنی است، اما باید دید که کسبه و مردم تا چه اندازه اینگونه توصیه ها را جدی می گیرند.

رئیس مجمع امور صنفی تعویض سیمهای فرسوده برق در بازار را از وظایف شرکت برق شهری عنوان می‌کند و سازمان تابعه خود را فقط در ایجاد فضای آموزشی و امور مربوط به آموزش کسبه محق دانسته و امیدوار است با راهکارهای لازم ایمنی بازار به شرایط مطلوب خود برسد. فرسایی از دو سالن بزرگ برای برگزاری کلاسهای آموزشی نام برد که می‌تواند در اختیار علاقمندان آموزش ایمنی خصوصاً کسبه بازار قرار گیرد. این مطلب فرسایی در حالی است که فرمانده آتش نشانان همدان پیشتر اعلام کرده بود که به دفعات با مسئولین اتحادیه اصناف شهر جلسه داشته و به آنها اعلام کرده‌ایم که این سازمان جهت افزایش سطح آگاهی کسبه در بحث ایمن سازی بازار حاضر به تشکیل کلاسهای رایگان است؛ اما تاکنون حتی یک نفر از کسبه و مردم برای این کلاسها ثبت نام نکرده اند.

صادقیان در خصوص تسریع در اطفا حریق، احداث یک ایستگاه آتش نشانی در بازار همدان را مناسب می داند و اطمینان دارد که چنین ایستگاهی بسیار مفید بوده و ضریب امنیت بازار را بالا خواهد برد. در این خصوص رئیس آتش نشانی همدان عقیده‌ای غیر از نظر این عضو شورای شهر دارد. وی با اعلام اینکه نزدیکترین ایستگاه ما به بازار (ایستگاه باباطاهر) فاصله زمانی زیر ده دقیقه را برای رسیدن به این منطقه طی می‌کند، وجود چنین ایستگاهی در بازار را با توجه به اینکه اکثر معابر ورودی خودروهای آتش نشانی در بازار بوسیله تریلرها و کامیونهای در حال تخلیه بار، مسدود شده و اینکه معابر بازار اکثراً تنگ و غیر قابل عبور می باشند، نصب شیرهای آتش نشانی بیشتر در بازار را به صرفه و مفیدتر از احداث ایستگاه آتش نشانی در این مکان می‌داند. وی با اشاره به زمان رسیدن خودروهای آتش نشانی می‌گوید: در حالیکه میانگین زمان رسیدن خودروهای آتش نشانی به محل حادثه در کشور 8 دقیقه است؛ این زمان در همدان 4 دقیقه می‌باشد.

مدیرعامل سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی همدان نیز مجموعه عواملی همچون بافت قدیمی و متراکم، کوچه پس کوچه‌های تنگ و باریک به همراه انبوه جمعیت در حال تردد محدوده بازار شهر و بساط گسترده دستفروشان در طول مسیر و از همه مهم‌تر نبود ایمنی کافی در بازار را از جمله عوامل بروز حوادث در این مکان عنوان می‌کند و آن را عاملی می‌داند که در صورت بروز حادثه‌ای هر چند کوچک و جزئی نیروهای آتش‌نشان برای اطفای حریق سرعت عمل کافی نداشته باشند.

به نظر می‌رسد بحث آموزش کاسبان بازار و مردمی که تقریباً هر روز در این بازار رفت و آمد می‌کنند، جزء مهمترین دغدغه‌های مسئولین مربوطه شده است؛ چرا که علاوه بر توصیه‌های ریاست آتش نشانی، صادقیان عضو شورای شهر و محمدفام مجری طرح مدیریت ایمنی بازار همدان؛ رئیس مجمع امور صنفی همدان نیز بر این نکته دست گذاشته و با خاطری باز از تشکیل کلاسهای آموزشی ایمنی سوانح برای کسبه استقبال می‌کنند.

به دلیل اهمیت موضوع ایمنی در بازار پیشنهاد دادم تا با یکی از اعضاء شورای شهر، کارشناس آتش نشانی، نماینده فرماندار و مسئول مجمع امور صنفی به بازار شهر رفته و از نزدیک مسائل و مشکلات آنجا را بررسی کنیم. این پیشنهاد از سوی مجمع امور صنفی، آتش نشانی و حتی فرماندار همدان مورد موافقت قرار گرفت. بدین ترتیب به اتفاق فرسایی وحید، لطفی (کارشناس سازمان آتش نشانی شهر) و زمانی نماینده فرمانداری (از شورای شهر کسی نیامد) به میان بازاریان رفته تا کاستیها و نواقص موجود در خصوص ایمنی بازار از نزدیک رصد شود و مشکلات موجود مورد بررسی بیشتر قرار گیرد. در این بازدید رئیس اتحادیه کیف و کفش و سراج ضمن استقبال از این حرکت، با اشاره به آتش سوزی قبلی در بخشی از بازار همدان؛ به ایراد برخی مشکلات در این زمینه پرداخت و از مسئولین امر خواستار رفع موانع جدی ایمن سازی بازار شد. نمایندگان سازمان آتش نشانی و فرمانداری نیز با مشاهده سیستم فرسوده و عنکبوتی برق کشی محوطه بازار و پاساژهای آن و همچنین مشاهده سقفهای چوبی کاروانسراهای داخل بازار بر این امر تاکید نمودند که این نقطه قدیمی و تجاری همدان فاقد سیستم ایمنی مناسب در زمان بروز حوادث است و در نهایت در بازدید از تنها شیر آتش نشانی در بازار متوجه بلا استفاده ماندن آن شدیم. این شیر آب هنوز هم کار نمی کند و باید سهل انگاری در این مورد را متوجه مسئولین سازمان آب همدان دانست؛ چرا که به گفته لطفی، کارشناس آتش نشانی؛ نه تنها شیر آب موجود را ترمیم نکرده، بلکه نسبت به جانمایی و نصب تعداد بیشتر آنها نیز اقدامی صورت نداده است.

محمدی، معاون برنامه ریزی و امور عمرانی فرمانداری نیز معتقد است؛ شیرهای آتش نشانی در محوطه بازار کم است و لذا نصب شیرهای آتش نشانی در سطح بازار همدان ضروری است. وی افزایش تعداد شیرهای آتش نشانی در سطوح مختلف بازار همدان ضروری می داند و  بر این عقیده است که مجموعه آب و فاضلاب شهرستان و مجموعه آتش نشانی در این زمینه باید به صورت جدی ورود یابند.

اگرچه فرمانداری همدان با دعوت از مسئولین و سازمانهای مربوطه، جلسات متعددی در خصوص رفع کاستیهای ایمنی بازار برگزار کرده، اما باید دانست حکایت بازار و داستان ایمنی آن مدتهاست مورد بحث و مذاکره است و در حالیکه مردم و کسبه منتظر اقدام لازم مسئولین هستند، آنها نیز به نوبه خود منتظر شروع اولین حرکت از سوی کسبه می باشند. این تعارفات را باید کنار گذاشت و باید با یک فراخوان عام بازاری در مکانی مشخص، راهکاری مناسب را با همفکری پیدا نمود و هر یک از کسبه و مسئولین با قبول انجام گوشه ای از کار، مشکلات پیش روی ایمنی بازار را بتدریج از میان ببرند. شورای شهر، فرمانداری، سازمان آب، شرکت گاز، سازمان میراث فرهنگی، آتش نشانی، شهرداری و مجمع امور صنفی در این خصوص می توانند که راه گشا باشند تا کسبه و مردم نیز استقبال کنند.