بزه‌کاری نوجوانان و نقش کانون‌های اصلاح و تربیت

استفاده با ذکر منبع بلامانع است

جواد مسعودی

اصولا بزهکاری نوجوانان عبارت است از جرایم کم اهمیت و چون کودکان و نوجوانان معمولاً مرتکب این نوع جرائم می شوند، استفاده از واژۀ بزهکاری برای آنان بهتر از استفاده از واژۀ مجرمیت است.

بزه‌کاری نوجوانان پدیده‌ای است که دایره شمول آن در ابعاد جهانی است و موضوعی نیست که فقط خاص یک شهر یا یک کشور باشد. این پدیده زشت که هم در بزرگسالان و هم نوجوانان و جوانان امکان بروز دارد؛ در اولین علت وقوعش باید به سراغ مشکلاتی که ریشه‌های اقتصادی و سپس فرهنگی دارد، رفت. بزهکاری کودکان نوجوانان و روشهای خاص اصلاح و تربیت آنان با توجه به شرایط سنی و اجتماعی و علل و انگیزه‌های غالباً متفاوت بزه‌کاری در این قشر با سایر بزهکاران بزرگسال، موجب نگرش و توجه جرم شناسان و جامعه شناسان و مددکاران اکثر جوامع شده و در نهایت موجب گردید تمهیداتی جهت نگهداری و تربیت و تهذیب کودکان و نوجوانان مجرم با قوانین خاص درنظر گرفته شود. به همین منظور برای اولین بار در ایران در سال ١٣٤٧ در منطقه شمال غرب تهران واقع در محله شهرزیبا ساختمان و ابنیه اولین مجتع نگهداری اینگونه بزهکاران بنام (کانون اصلاح و تربیت کودکان و نوجوانان) تأسیس شد.

طبق ماده ١٨ آئین نامه قانونی و مقررات اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور؛ «کانون اصلاح و تربیت مرکزی است جهت نگهداری، اصلاح و تربیت و تهذیب اطفال غیربالغ و بزهکار یا بزهکارانی که کمتر از ١٨ سال تمام سن داشته باشند».

 در استان همدان نیز ما با چنین پدیده‌ای موجه هستیم و همانطور که می‌دانیم کانون اصلاح و تربیت برای مبارزه با چنین معضلی در بین افراد دارای صغر سن تأسیس شد و هدف تولد آن هم فقط محبوس کردن بزه‌کاران کوچک نبوده، بلکه بطور کلی  اصلاح روش زندگی آینده آنان برای ورود سالم به جامعه مد نظر است. در این رابطه مدیرکل امور زندان‌های استان همدان معتقد است؛ نوجوانان پس از اصلاح و تربیت در این کانون به دامان جامعه بازگردانده می‌شوند و در این مراکز با بسیاری از مهارت‌ها و آموزش‌های مفید برای زندگی سالم آشنا می‌شوند.

حسن یارمحمدی می‌گوید: فضای کانون به صورتی است که نقش بسیار مؤثری در بازسازی و هدایت مجرمین و نیز ارشاد و تعلیم و تربیت منحرفین از هنجار‌های جامعه داشته و امکان بازگشت این افراد را به مسیر صحیح فراهم می‌کند.

از جمله برنامه‌های فرهنگی که در کانون اصلاح و تربیت همدان به نوجوانان بزهکار ارائه می‌شود؛ آموزش روخوانی و قرائت قرآن کریم، آموزش احکام، آموزش آرایشگری، کامپیوتر، معرق، اذان و اقامه، سرود، انجام ورزش‌های باستانی، تنیس روی‌میز، فوتبال و... است.

در این خصوص کانون اصلاح و تربیت همدان توانسته است تا بزه گروه سنی نوجوانان را در جامعه کاهش دهد و در واقع با این کار درصد کمی از مددجویان که نهایتاً 2 درصد را شامل می‌شوند، پس از آزادی به کانون اصلاح و تربیت باز می‌گردند و این نشان‌دهنده کاهش ورودی مجدد افراد آزاد شده به کانون می‌باشد. این درحالی است که دید مردم در جامعه و خانواده‌ها نسبت به نوجوانان بزهکار در کانون در مقایسه با زندانیان بزرگسال، بسیار مثبت و اصلاح‌گرایانه است.

عوامل بزه‌کاری:

عوامل گوناگونی در بروز بزه‌کاری موثر است و تنها نمی‌توان علت خاص و واحدی را برای آن در نظر گرفت بلکه همیشه چندین علت دست به دست یکدیگر داده و باعث بروز بزه در نوجوان می‌گردد.کودکان و نوجوانان به دلایل خانوادگی، تربیتی و فرهنگی ممکن است به رفتارهای بزهکارانه سوق داده شوند.

علل خانوادگی:

 در گام نخست این خانواده‌ها هستند که نقش سرنوشت سازی در آینده کودکان ونوجوانان دارند. بنابراین خانواده‌ها و والدین با تربیت درست می‌توانند کودکان، نوجوانان و جوانان خود را به راه درست هدایت کنند و یا بالعکس با رفتارهای نادرست خود شرایط و محیط را برای تحقق بزهکاری توسط کودکان مهیا سازند. از نظر تحصیلات و مساﺋل فرهنگی نیز فرزندان خانواده‌های سطح پایین و متوسط به مراتب بیشتر از فرزندان خانواده‌های تحصیل کرده در معرض ارتکاب جرم هستند. بنابراین نباید سیاست جنایی خاص بزهکاران صغیر و نوجوان را از سیاست حمایت خانواده جدا دانست. به عبارت دیگر حمایت درست از نهاد مقدس خانواده و نظارت اساسی و کارشناسانه بر آن، سبب کاهش جرایم خاص نوجوانان خواهد شد.

علل ارثی:

 برخی از خصوصیات و خصال فردی، طفل را بسوی تبهکاری سوق می‌دهد و این خصوصیات درونی و مربوط به شخص مجرم است. یکی از عواملی که شخصیت افراد را تحت تأثیر خود قرار داده و مورد توجه جرم‌شناسان نیز واقع شده است عوامل ارثی است. همانطور که انسان از لحاظ مالی وارث بستگان خود می‌باشد، ممکن است از نظر فردی نیز وارث استعدادها، خو و خصلتهای خوب و بد نیاکان خود باشد که از راه وراثت به او منتقل می‌شود.

حوادث:

در صورتیکه حوادث طبیعی و غیر طبیعی مانند: سیل، طوفان، زلزله، شورش، جنگ یا انقلاب یا پاره‌ای از شرایط غیر عادی که در جامعه رواج داشته باشد، بر میزان بزهکاری چه در نوجوانان و چه در بزرگسالان افزوده خواهد شد.

انواع فقر:

فقر مالی و فرهنگی یکی از عوامل مهم از انواع انحرافات از جمله دزدی و انحراف جنسی در مردم به ویژه در کودکان و نوجوانان است. بیشتر محرومیت‌ها و برآورده نشدن تمایلات که موجب عدم اطمینان اجتماعی می‌شود، ناشی از عامل فقر است و نمی‌توان آن را نادیده گرفت. بیکاری، کمبود مواد غذائی و پوشاک، بی‌سوادی و عقب ‌افتادگی، جهل و خرافات ریشه در نیازهای مادی و ترس از فقر دارد. فقدان مسکن، بیکاری، زندگی در زاغه‌ها و کپرها و حاشیۀ شهرها، سوء تغذیه و بهداشت ناکافی که با فقر ارتباط دارند، از عوامل مهم بزهکاری‌اند.

تربیت نادرست:

 احتمال می‌رود مهم ترین عامل مؤثر در بزهکاری، روش تربیتی نادرست یا اختلال در شبکۀ ارتباطی خانواده باشد. تقریباً تمام پژوهشها نشان داده‌اند والدینی که با کودکان خود مهربان نیستند بیشتر احتمال دارد که فرزندانی بزهکار داشته باشند. افزایش احتمال بزهکاری در خانواده هایی وجود دارد که والدین از روشهای انضباطی بسیار سخت گیرانه یا بسیار بی بند و بار و فریبنده استفاده می کنند، شیوۀ انضباطی به جای آنکه مبتنی بر استدلال باشد مبتنی بر تنبیه بدنی است، کودکان بزهکار رابطۀ بسیار ضعیفی با پدران خود داشته و آنها را به عنوان الگوهای غیر قابل پذیرش ارزیابی می‌کنند. خانوادۀ کودکان بزهکار اغلب فاقد پدر بوده یا پدر غیبت طولانی دارد. در حالیکه بزهکاری با جدایی و طلاق در خانواده همبستگی دارد. ثابت شده است که داشتن مشکلاتی در مدرسه با بزهکاری رابطۀ بالایی دارد.  بررسی‌ها نشان داده است که تنبیه والدین تأثیری بر تقلیل بزهکاری ندارد و موجب تشدید و گاه انتقام‌جویی می‌شود.

نقش دوستان ناباب:

نقش دوستان و همسالان در همگرایی و یا وابستگی به آنها صرف نظر از طبقه اجتماعی اقتصادی عامل مهمی در بزهکاری‌ها می‌باشد. نوجوانانی که توسط والدینشان طرد می‌شوند، برای کسب حمایت و تأئید بسوی همسالان کشانده می‌شوند، اکثر بزهکاران در پاسخ به این سؤال که جرم انجام داده  را از چه کسی فرا گرفته‌اند، دوستان خود را نام برده‌اند که این مسئله توجه بیشتر والدین و مربیان و معلمان را به کنترل و نظارت بر دوستان فرزندان و مربیان می‌طلبد. خانواده‌های ستیزه‌گر و متلاشی شده یکی دیگر از عوامل اصلی و اولیه گرایش به بزهکاری محسوب شده است، زیرا اکثر ناراحتی‌های نوجوان زائیدۀ امر و نهی و سخت‌گیری‌های اولیه والدین و بی مهری در کودکی و محرومیت و عدم رفاه و امنیت، عصبانیت والدین، سستی اصول اخلاقی، حمایت زیاد از نوجوان و آرزوهای جاه طلبانۀ والدین برای نوجوانان است که گاهی هم به جنون منتهی می‌شود.

الگوبرداری از ناهنجاری‌های بین والدین:

منازعات خانوادگی اعم از مشاجرات والدین با یکدیگر یا مشاجرات آنها با فرزندان، اعتیاد والدین به مواد مخدر و مشروبات الکلی، ازدواجهای مکرر و بوجود آوردن برادران و خواهران ناتنی، حسادت و تبعیض بین فرزندان، طلاق و ... همگی از عوامل مهم بزهکاری کودکان و نوجوانان محسوب می‌شوند. همچنین خانواده‌ای که در آن یکی از والدین حضور نداشته باشد، احتمالاً موجب ناراحتی و طغیان نوجوانان آن خانواده می‌گردد. بطور مثال اگر مادر نباشد نوجوان یا کودک احساس کمبود کرده و عواطف ناخوشایندی در او ایجاد می‌شود که عامل مهم بزهکاری به شمار می رود.

در این میان مدرسه و خانواده نقش بسیار مهمی در زندگی اجتماعی کودکان و نوجوانان به عهده دارند. بنابراین اولیای مدارس و خانواده بخوبی می‌توانند ضمن مراقبت و کنترل رفتارهای نوجوانان به مشکلات و ناسازگاری آنها پی ببرند. از طرف دیگر موقعیت، رفتار و برنامه‌های مدرسه اثر مهمی در علاقمندی و یا فرار نوجوانان از مدرسه دارد. مدرسه همچنین باعث رشد فکری، عاطفی و اجتماعی کودکان می شود و با آموزش حرفه‌ای خاص آنان را برای وارد شدن به دنیای بزرگسالان آماده می‌کند. از سویی دیگر اگرچه پیشرفت و توسعۀ وسایل ارتباط جمعی دارای مزایایی انکار ناپذیر می‌باشند، اما باید دانست که این مظاهر تمدن دارای معایبی نیز هستند. با توسعه وسایل تصویری از قبیل: تلویزیون، ماهواره، سینما، رایانه، اینترنت، مجلات و ...... اینگونه وسایل ارتباط جمعی تبدیل به مدارس آموزشی بعضاً مجرمانه‌ای برای کودکان و نوجوانان شده است. البته این در صورتی است که کودک یا نوجوان یاد شده از پتانسیلهای لازم برای بزه‌کاری برخوردار باشد.

منابع:

1- روزنامه همدان پیام، شماره  مورخ 6/4/91

2- www.iraninfoweb.com