نقد و دگراندیشی در دموکراسیها مانند دارو است که فایده اش

نه در طعم و مزه بلکه در اثرگذاری آن می باشد(ویلیام فولبرایت)

------------------------------------------------------

کالبد شناسی دموکراسی کشورهای در حال توسعه

استفاده از این مقاله با ذکر منبع بلامانع است

جـواد مـسعودی

چکیده:

دموکراسی در سده جدید رایج ترین و شاید بهترین گزینه برای نظامهای سیاسی می باشد. این پدیده غربی که خاستگاه آن در اروپا و آمریکا بود، کم کم به تمام قاره ها و کشورها، فارغ از تفاوتهای نژادی یا قومی، مذهبی و فرهنگی، سرایت پیدا کرد، بطوریکه سرانجام جای نظامهای سیاسی توتالیتر، فاشیستی و تک حزبی را که مدتی در قرن بیستم استقرار داشتند، گرفت. کشورهای در حال توسعه و جهان سوم هم از این پدیده مستثنی نیستند و امروزه حتی در بسته ترین نظامهای سیاسی نیز رگه هایی از دموکراسی را می توان یافت کرد. با این حال چگونگی برقراری و نوع دموکراسی و همچنین نخبگان سیاسی حاکم در ثبات و یا عدم ثبات دموکراسی تأثیر به سزایی دارد. توجه به مطالبات جامعه و گروههای مدنی آن و ارائه پاسخی مناسب به این مطالبات از مهمترین مقوله هایی است که یک نظام سیاسی بسته و یا نیمه بسته را با یک نظام دموکرات منفک می کند.

گفتمان دموکراسی در کشورهای در حال توسعه امروزه با مقوله هایی چون؛ آزادی رسانه ها، احزاب، گسترش تعلیم و تربیت، وجود فضای نقد و ... گره خورده است. با تمام اینها رهبران نوساز و رعایت فرهنگ دموکراسی از سوی آحاد مردم جامعه نیز تکمیل کننده فرآیند دموکراسی خواهی و دموکراسی سازی جوامع به شمار می رود. این مقاله درصدد است تا با مختصر پژوهشی در مقوله دموکراسی، به کالبد شناسی عناصر اصلی دموکراسی در کشورهای در حال توسعه و همچنین آسیب شناسی آن بپردازد.

کلید واژگان: دموکراسی، دولت، نظام سیاسی، جامعه سیاسی(ملت)، کشورهای در حال توسعه یا در حال گذار، نخبگان سیاسی، رسانه های جمعی، جامعه و تشکلات مدنی.

مقدمه:

امروزه مشارکت سیاسی نهادهای مدنی علاوه بر اینکه از اصول مسلم دموکراسی و رژیمهای دموکراتیک می باشد، همچنین عدم وجود آن می تواند عاملی جهت آسیب شناسی رژیمهای به ظاهر دموکرات نیز باشد. بنابر این دموکراسی اگرچه پدیده ای غربی است، اما فرآیند آن برای اکثر کشورهای جهان ناخواسته و غیر قابل پیش بینی بود. با این حال اگرچه دموکراسی به سرعت در بین کشورهای جهان رو به گسترش است، اما به طور قطع نمی توان آن را نظامی جهانی دانست، چنانکه در عصر جدید هنوز هستند نظامهای سیاسی ای که اقتدار طلب بوده و یا حالتی شبه دموکراتیکدارند(بشیریه،1387 :15).

«بنابر این در اواخر قرن بیستم به سختی میتوان ادعا کرد که نظامهای سیاسی جهان تجربه دموکراسی گسترده را حتی به مفهوم محدود قانونی حق گزینش رهبران سیاسی با انتخابات آزاد به وسیله همه شهروندان بزرگسال نشان می دهند. دموکراسی محصولی بسیار جدید، ظریف و کمیاب است که توسط گروهای توانگر، ممتاز و مسلط که همواره از تهاجم مستقل و بی نظم توده ها به سیاست بیمناکند، دائماً تهدید و اغلب سرکوب می شود»(باتامور،1368: 30-31).

در تعریف دموکراسی، اکثر صاحبنظران، بر مشارکت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و آزادی مشروع افراد جامعه، اتفاق نظر دارند. شارپ و هلوی نیز به نوبه خود مردم سالاری را مجموعه ای از روشهایی می دانند که آزادی در آنها نهادینه شده است. به عبارتی دموکراسی علاوه بر اینکه بر اساس حکومت دموکراتیک بنا شده، در آن به حقوق فردی و اقلیت نیز توجه شده است و دموکراسی یعنی همین. یعنی دفاع و حمایت از حقوق اکثریت بدون پایمال شدن حقوق اقلیت. حقوقی چون آزادیهای مشروع که مشمول حق برخورداری از ابراز بیان، انتخاب دین و مشارکت در امور سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه می شود(شارپ و هلوی، 1386: 13).